Verrekijker termen uitgelegd

Verrekijkers zijn technisch hoogstaande apparaten en, zoals vaak het geval bij technische apparatuur, worden er diverse termen gebruikt om de specifieke eigenschappen aan te duiden. Voor een leek is het, bij gebrek aan kennis over de betekenis van al deze termen, vaak lastig om hieruit op te maken wat een verrekijker kan en waar deze geschikt voor is. Dat is natuurlijk vervelend als je op zoek bent naar een verrekijker en hierin een bewuste keuze wilt maken. Daarom zullen wij kort stilstaan bij de verschillende termen die worden gebruik bij verrekijkers.

Achromatisch glas

Kijkers met achromatisch glas zijn voorzien van een constructie die chromatische aberratie moet tegengaan. Dit resulteert in een scherper en helderder beeld. De topklasse verrekijkers zijn vaak voorzien van apochromatisch glas wat een verbeterde versie is van achromatisch glas.

Apochromatisch glas

Apochromatisch glas is de verbeterde versie van Achromatisch glas. Door meerdere elementen te gebruiken wordt het licht efficiënter gebundeld en is de chromatische aberratie een stuk minder dan bij achromatisch glas.

Asferische lenzen

Al het licht dat door de verrekijker komt, moet op één punt samenkomen om scherp beeld te geven. Het licht aan de randen moet een langere weg afleggen door het glas dan het licht dat rechtstreeks door het midden van de verrekijker komt. Bij een asferische lens legt het licht aan de randen een kortere weg af dan in het midden, dit zorgt ervoor dat het licht beter op één punt gefocust kan worden en dus scherper wordt. Verrekijkers die geen asferisch glas gebruiken zullen een minder scherp beeld geven dan de verrekijkers die dat wel hebben.

BaK-4 Prisma

BaK4 is afgeleid van "Ba"ritlech"K"ron, Barium Crown glass, BaK-4 glas heeft een betere refractie-index dan de goedkopere BaK7 variant. Bij het prisma is het belangrijk dat er zo min mogelijk licht verloren gaat in de verrekijker, al het licht dat namelijk verloren gaat resulteert in een minder helder en scherp beeld. Er zijn goedkopere merken die ook aangeven dat er BaK4 prisma's in worden gebruikt, dit is dan echter geen barium glas maar een fosfor type dat minder reflecteert. Deze kijkers zullen dan ook een minder helder en scherp beeld geven.

BK-7 Prisma

De BK-7 Prisma's worden over het algemeen gebruikt in de budget kijkers. De BK-7 hebben een iets minder lichtsterke reflectie dan een BaK-4 variant, het verschil is klein en zal vaak alleen opgemerkt worden in de slechtere lichtomstandigheden.

Booster/Versterker

Een "booster" verdubbelt het vermogen van de verrekijker, deze kunnen vaak alleen op de allerbeste verrekijkers gebruikt worden omdat het kwaliteitsverlies aanzienlijk is. Een booster verdubbelt de versterking van de verrekijker en halveert de beeldhoek. Het meest bekend is de Swarovski booster, als deze gebruikt wordt op een 10 x 42 verrekijker met 7 graden beeldhoek dan zal het een 20 x 42 worden met 3,5 graden beeldhoek.

Chromatische aberratie

Chromatische aberratie wordt ook wel "Purple/Yellow Fringing" genoemd. De kwaliteit van de kijker bepaalt ook vaak hoeveel last deze hiervan heeft. Verrekijkers uit de goedkopere prijsklasse hebben vaak in de hoeken al veel last van chromatische aberratie. Soms is het zelfs zo dat in het midden van het beeld al kleurverschuivingen zijn. De wat duurdere modellen hebben meestal alleen aan de randen van het glas last hiervan en geven in het midden goed scherp beeld. In de hoogste klasse kijkers is er vaak niet eens sprake van chromatische aberratie.

Swarovski maakt gebruik van de zogenoemde "field flattener lenses". Deze zijn zo ontworpen dat het gehele beeld van de verrekijker kraakhelder is en zonder chromatische aberratie.

Dielectric Coating

Dielectric coating is een type coating en een methode die de oppervlaktes van het prisma spiegelend maakt. Er zijn een aantal types coating die gebruikt worden om de prisma's reflecterend te maken. Aluminium coating, verbeterd aluminium coating, zilver coating en de dielectric extreme multi reflectie coating. Deze coatings hebben allemaal een verschillende kwaliteit van reflectie, hoe beter deze reflecteren des te minder licht verloren gaat in het beeld.

Porro verrekijkers hebben 4 omkeermomenten in de prisma's en Dakkant kijkers maar liefst 6 reflectiemomenten. Theoretisch gezien zijn porro verrekijkers dus helderder qua beeld dan de Dakkant varianten. Het is tegenwoordig zo dat de meeste porrokijkers voorzien zijn van de aluminium coatings, deze hebben dus 4x 20% verlies. De Dakkant kijkers worden meestal gebruikt met de verbeterde aluminium of zilver coatings, dit is dus 6x 10% verlies. De dakkant kijkers zijn dus lichtsterker, omdat de coatings beter zijn dan de varianten die in de porro verrekijkers gebruikt worden.

Dispersie

Dispersie wordt ook wel de brekingsindex van het glas genoemd. Het is belangrijk dat de dispersie van het glas laag is. Chromatische aberratie wordt veroorzaakt door de brekingsindex van het glas, hoe verder de kleuren uit elkaar liggen na het breken, hoe moeilijker het wordt om dit tot een geheel te bundelen. Dit lukt dan vaak ook niet en zorgt voor chromatische aberratie.

Het gebruik van ED glas (Extra low dispersion), zorgt voor minder chromatische aberratie en maakt dat er minder gecorrigeerd hoeft te worden om uiteindelijk een scherp beeld te generen.

Dioptrie-instelling

Het dioptrie is gemaakt om er voor te zorgen dat we met beide ogen tegelijk scherp kunnen zien. De meeste verrekijkers laten een afstelling toe van -3 tot +3 met uitzonderingen van -5 tot +5. Over het algemeen verstelt de dioptrie afstelling de rechter buis, ook hier zijn weer uitzonderingen in te vinden. Als het linker oog een sterkte heeft van -1 en het rechter oog van -2, dan zal de dioptrie-afstelling op +1 gezet moeten worden. Beide ogen zijn dan gelijk in sterkte en dus zal de verrekijker met het hoofdinstelwiel een scherp beeld geven. Mensen met lenzen zijn al gecorrigeerd naar 0, hetzelfde geldt voor de personen die met bril op willen kijken.

ED/HD Glas

Extra low dispersion glas(ED Glas) heeft als speciale eigenschap dat het licht efficiënter wordt doorgestuurd met minder chromatische aberratie dan standaard glas. Des te beter de brekingsindex van het glas is, des te scherper het beeld zal zijn. ED glas wordt ook wel HD glas genoemd omdat het een helderder en scherper beeld geeft. ED/HD glas wordt over het algemeen gebruikt in de betere verrekijkers.

Gezichtsveld

Het gezichtsveld zegt iets over de breedte van het beeld van een verrekijker. Dit wordt uitgedrukt in graden, of soms als de breedte in meters van het beeld op een afstand van één km. Om uit te rekenen wat deze laatste waarde is, kun je het aantal graden met 17,45 vermenigvuldigen. De groote van het gezichtsveld wordt mede bepaald door het oculair. Sommige kijkers hebben een groothoek oculair.

Men spreekt over een groothoek oculair indien het gezichtsveld in graden x de vergrotings factor boven de 60 uitkomt. Alleen hoogwaarige kijkers met een groothoek oculair geven een beeld wat in zijn geheel scherp is, en niet alleen in het midden. Brildragers moeten letten op het "field of view", omdat een groothoek oculair vaak een korter eye relief heeft.

Lensopening

De lensopening bepaalt de lichtsterkte van de verrekijker, een verrekijker met een grotere opening kan meer licht opnemen dan een verrekijker met een kleinere opening. Over het algemeen resulteert de grotere opening in een scherper en helderder beeld dan een kleinere opening. Naast de lensopening is ook lichttransmissie een belangrijke factor voor de kwaliteit van een verrekijker.

Lichtsterkte

Met de lichtsterkte wordt de hoeveelheid licht die de verrekijker doorlaat bedoeld. De lichtsterkte wordt uitgedrukt in een getal. De lichtsterkte is het kwadraat van de uittredepupil, met andere woorden: de lichtsterkte wordt verkregen door de uittredepupil met zichzelf te vermenigvuldigen. Bij een 8 x 42 verrekijker was de uittredepupil 5.25, dus de lichtsterkte wordt 5.25 x 5.25 = 27,6 (afgerond).

De term nachtkijker of nachtzichtkijker wordt vaak gebruikt voor 10 x 50, 8 x 56, 7 x 50 en 9 x 63 verrekijkers. Maar de kwaliteit van de verrekijker speelt ook een belangrijke rol bij het nog kunnen waarnemen van details bij zeer weinig licht, onafhankeijk van de lens opening.

Oogafstand

De oogafstand zegt hoe ver het oog maximaal van de oogschelp kan zijn om nog het hele beeldveld te kunnen zien. Dit is voor brildragers belangrijk, omdat zij met bril wat verder van de oogschelp af zijn. Is het oog verder van de oogschelp af dan de maximale oogafstand, dan zie je minder.

SK15 Prisma

Het SK15 prisma geeft de beste kwaliteit die er mogelijk is. Er zit minimaal verlies in de reflectie van de prisma's, dit resulteert in het helderste en scherpste beeld wat mogelijk is. De enige beperkende factoren zijn dan nog de lichtsterkte en de kwaliteit van het glas.

Schemergetal

Het schemergetal geeft aan in hoeverre een verrekijker goed zicht heeft tijdens de schemering of bij slechte lichtomstandigheden. Bij deze berekening wordt geen rekening gehouden met prestatieverhogende middelen als coatings en gebruik van speciale glassoorten. Het schemergetal wordt verkregen door de vergroting en de objectiefdiameter met elkaar te vermenigvuldigen, en vervolgens de wortel te trekken uit dit product.

Voor een 8 x 42 kijker geldt dus: 8 x 42 = 336. Vervolgens trekken we de wortel uit 336 = 18.3 (afgerond). Wanneer het schemergetal wordt vermenigvuldigd met 10 krijgen we het aantal meters waarbij in ongunstige omstandigheden nog details onderscheiden kunnen worden. In ons voorbeeld van de 8 x 42 verrekijker wordt dit dus 183 meter.

Scherptediepte

De scherptediepte kan niet berekend worden zoals bij een cameralens, het is een kwestie van proberen. Het scherptediepteveld is wel te zien tijdens het kijken. Naarmate de verrekijker meer vergroting en grotere lensopeningen heeft, is de scherptediepte zeer klein. Dit houdt in dat een zeer precieze focus nodig is omdat het onderwerp met weinig scherptediepte al snel wat waziger wordt omdat deze dan uit het scherptediepte veld vliegt.

Uittredepupil

De uittredepupil is de breedte van de lichtstraal die uit de verrekijker komt. De grootte hiervan is belangrijk om comfortabel te kunnen kijken en bepaalt wat de helderheid is bij weinig licht. Het menselijk oog is bij veel licht zo'n 2 mm breed en bij weinig licht kan een pupil zich openen tot maar liefst 7 mm. Het beeld door een verrekijker wordt als helder waargenomen als de uittredepupil van de verrekijker net zo groot of groter is als de diameter van een pupil.

De uittredepupil wordt berekend door de opening te delen door de vergroting. Zo heeft een 10 x 42 kijker een uittredepupil van 42 : 10 = 4,2 mm en een 8 x 20 heeft een uittredepupil van 2,5 mm (20 : 8 = 2,5). Een 8 x 20 verrekijker zal dus bij mooi weer wel een goed beeld geven, maar zodra het licht wat minder wordt en het oog zich meer opent zal een 8 x 20 kijker geen helder beeld meer geven. Verrekijkers met een grotere opening en minder vergroting zijn dus vaak meer geschikt om een helder beeld te genereren bij slechte lichtomstandigheden.