Soms zijn foto's te licht of te donker; is je kind niet meer dan een zwart silhouet tegen de lucht, de slagroom op de taart overbelicht, of zie je van die mooie kleuren tijdens een zonsondergang niks terug in je foto? Ra ra, hoe kan dat?

Licht en fotografie

Zoals je misschien weet draait het in de fotografie allemaal om licht. De ene gebruiker wil snel een foto maken en vertrouwt volledig op de automatische stand van de camera, een meer gevorderde fotograaf stelt misschien de belichting wel helemaal handmatig in. Voordat je de foto maakt, gaat je camera eerst meten hoeveel licht er is. Dat gebeurt veelal tijdens het scherpstellen, als je de ontspanknop voor de helft indrukt. Vanaf dat moment gaat je camera als een malle aan het rekenen, om zo de juiste belichting in te stellen. Indien je handmatig fotografeert, dan komt de juiste belichting in de vorm van advies binnen op de belichtingsmeter.

Je camera zit er wel eens naast

Helaas zit je camera er nog wel eens naast met de belichting; zo'n apparaat kan nu eenmaal niet met je meedenken. Als gebruiker kun je echter wel invloed uitoefenen op hoe je camera het aanwezige licht meet. Spotmeting is een soort lichtmeting die op veel camera's beschikbaar is, al is dat nooit als standaard ingesteld terwijl het wel de meest nauwkeurige vorm van licht meten is.

Weet hoe je camera denkt

Wil je meer controle over het licht in je foto dan is het niet meteen noodzakelijk om alles handmatig in te stellen, maar wel van cruciaal belang dat je weet hoe de belichtingsmeter ongeveer werkt in je camera. Natuurlijk heb je meer controle met volledig handmatige belichting en heeft niet elke camera spotmeting. Maar los daarvan, zul je merken dat als je weet hoe je camera "denkt", het makkelijker is meer controle over de belichting te krijgen.

De hele foto lichter of donkerder

In de praktijk heb ik gemerkt dat niet iedereen weet dat een foto alleen in zijn geheel lichter of donkerder gemaakt kan worden. Alleen de zon wat donkerder maken gaat dus niet met een camera instelling, dat zul je achteraf moeten doen met software, of door gebruik te maken van een filter. Lees daar meer over in onze uitleg over filters. Sommige camera's hebben wat softwarematige trucjes aan boord, die kunnen bijvoorbeeld de donkerste delen in je foto iets helderder maken, maar dat blijft vaak behelpen en gaat je niet redden in zeer moeilijke lichtomstandigheden.

Foto Jim van der Mee, het centrum van de lantaarn is overbelicht. Dat is niet erg, de foto zelf is perfect belicht

Hoe meet die camera nu het aanwezige licht?

Doorgaans kent een camera een aantal methoden om het aanwezige licht te meten. Het komt er meestal op neer dat de camera een bepaald deel uit een foto neemt en een gemiddelde uit gaat rekenen. De camera "ziet" dan een aantal lichte en donkere delen, knoopt er een gemiddelde belichtingswaarde aan vast, zodat je gerust kunt afdrukken. Wat is daar nu het grote nadeel van? Je camera weet niet wat jij het belangrijkste vind in je foto. Gemiddeld gezien is je foto misschien wel redelijk belicht, maar het punt waar het om gaat is misschien niet goed belicht. Heb je globaal gezien overal ongeveer dezelfde hoeveelheid licht in je foto, dan zit je camera er meestal niet heel veel naast met de lichtmeting. Heb je meer intensiteitverschil tussen licht en donker, bijvoorbeeld met zwart en wit of aanwezige lichtbronnen, dan pakt je camera die gemiddelde waarde. Het kan dan zo zijn dat een wit vlak overbelicht is, of dat zwarte partijen helemaal zijn dichtgelopen, je ziet dan geen detail meer.

Symbool 2 staat voor spotmeting

Nauwkeurige belichting met spotmeting

Met spotmeting gebruikt de camera een heel klein puntje voor de lichtmeting, dit bedraagt ca 2-3% van het hele beeld. Het is het middelste punt in de zoeker, tenzij je dit anders instelt. Nu kun je als gebruiker zelf het kritische punt in de compositie opzoeken qua belichting. Neem het lichtste deel, of juist een donkere partij, mocht je daar het detail in vast willen leggen.

Hoe doe ik dit in de praktijk?

Je camera moet in de spotmeting stand staan, zie het symbool hierboven. Zoek het deel op in de compositie wat het meest kritisch is qua belichting. Dat is vaak je onderwerp, of een belangrijk detail wat niet te licht of te donker mag worden. Denk aan het witte hoedje wat je draagt in de zomer, dat heeft als eerste de neiging om overbelicht op de foto te komen. Richt je camera op dit onderdeel, en druk de ontspanknop voor de helft in. Je camera start de lichtmeting en scherpstelling. Blijft de knop voor de helft ingedrukt houden, en ga terug naar de ideale compositie, de positie hoe je de uiteindelijk foto wilt maken. Druk nu af.

Foto Youri Nouwens, door op het meest witte deel te meten voorkom je overbelichting op je onderwerp.

Het draait om het onderwerp

Bepaal zelf waar de camera de belichtingsmeting op uit gaat voeren. Het gaat immers om je onderwerp, niet om een of ander gemiddelde wat je camera toevallig als beste oplossing interpreteert. Als je onderwerp uitstekend is belicht, dan kunnen andere delen van je foto natuurlijk minder goed belicht zijn. Laten we wat praktijk voorbeelden gaan bekijken. Hieronder twee situaties die vragen om verkeerde belichting, als je de standaard camera instellingen gebruikt en gaat belichten over een groot deel van je foto.

Zwarte kraai in de sneeuw

Stel je voor, je fotografeert een zwarte kraai in de sneeuw. Je camera ziet een kleine zwarte vlek in een groot wit landschap. Je camera denkt: "Help, wat veel wit, snel donkerder maken dat beeld" Het gevolg, niet alleen de sneeuw wordt donkerder gemaakt, ook je kraai. Op de foto dus een zwarte vlek in de vorm van een kraai, je ziet geen detail meer in de veren. Dat kan heel artistiek zijn als het je bedoeling is, maar het laat zich raden dat je zo'n foto niet in een vogelgids zult aantreffen.

Je dochter in een wit jurkje

Andere situatie, met donker en licht precies omgekeerd, maar de theorie is hetzelfde. Je loopt met je dochter door het bos en je neemt een foto, maar haar jurkje is helemaal uitgebeten wit, het is een grote oplichtende vlek geworden op de foto. Wat is er gebeurd? Je camera dacht "Help, wat is er veel donker aanwezig (een groot, donker bos.) Er is zo weinig licht aanwezig in deze foto, laat ik snel meer licht toevoegen", niet wetende dat het jou juist om je dochter gaat. In dit geval zijn de bomen missschien wat lichter geworden, maar het jurkje van je dochter overbelicht.

Gebruik je in deze beide gevallen spotmeting, dan is het makkelijker om de onderwerpen goed te belichten. Het werkt sneller en makkelijker om zo de te donkere kraai goed belicht te krijgen, en ervoor te zorgen dat het witte jurkje niet overbelicht raakt. Inherent hieraan zijn het bos dat donkerder wordt en de sneeuw die lichter wordt. Een donker bos op de foto's zal niemand erg vinden, het kan juist de aandacht op je dochter versterken of de sfeer verhogen. Een totaal uitgebeten sneeuwlandschap is niet meteen interessant, in dat geval moet je je afvragen of je dan wel een foto moet maken.

Fotograferen met zwart en wit overdag

Een zwarte kraai in wit sneeuwlandschap blijft moeilijk. Is het licht te hard, dan krijg je moeilijk details in witte en zwarte partijen tegelijkertijd. Spotmeting is geen wondermiddel, het kan het belichten makkelijker en sneller maken, je kunt nog steeds de verkeerde belichting instellen en het is niet zo dat je automatisch meer detail krijgt. Hoe kun je dan het beste omgaan met deze situatie?

Bij gebrek aan sneeuw heb ik zelf even snel een kraai op het strand gefotografeerd. De 1e foto is gemaakt met spotmeting. De achtergrond is misschien aan de licht kant, maar in dit geval gaat het mij om het onderwerp, ik wil detail zien in de kraai.

Lage ISO instelling
Fotografeer met een zo lage mogelijke ISO waarde, dat verhoogt het dynamisch bereik. Je camera kan nu de meeste hoeveelheid licht registreren tussen "maximaal zwart" en "maximaal wit", de beide situaties dat er geen details meer te zien is. Verhoog je de ISO waarde, dan zullen deze maximale zwart en wit waarden dichter bij elkaar komen te liggen. Dit kleiner worden van het dynamische bereik, hangt wel van je camera model af. Er zijn camera's die bij verhoging van de ISO waarde heel geleidelijk een terugval hebben, bij andere modellen gaat het wat sneller.

RAW fotografie
Fotografeer in RAW, daarmee kun je achteraf met software het beste belichtingscompensaties uitvoeren, voor donkere en lichte delen afzonderlijk, zonder teveel kwaliteitsverlies. In JPG ga je dat ECHT NIET redden.

Gebruik ETTR
Met "exposure to the right" hou je een foto aan de lichte kant. Het wijzertje van de belichtingsmeter staat dan in het rechter deel. Vaak is het beter om te lichte delen wat te temperen, dan dat je donkere delen gaat oplichten.

Help, ik heb geen spotmeting!

Sommige camera's hebben geen spotmeting. In dat geval kies je centrummeting of deelmeting, in ieder geval het icoontje wat het kleinste centrum afbakent. Is je onderwerp wat groter, zoals je dochter, dan zal dat niet heel veel uitmaken. Het deel waar het om gaat qua belichting in je foto, moet eigenlijk binnen het veld van de lichtmeting vallen.  Zodra er andere gradaties in licht en donker binnen het meetgebied vallen, zal de camera er weer een gemiddelde aan knopen. In dat geval zul je langer bezig zijn om de beelden te controleren en zelf de belichting aan te passen naar wens.