Heb je je wel eens afgevraagd waarom een camera meer dan één scherpstelpunt heeft? Het aantal scherpstelpunten kan per camera variëren van 9 tot wel meer dan 5000. Wat is het nut hiervan? In dit artikel zal ik hier op eenvoudige manier antwoord op geven.

Standaard staat een spiegelreflex- of systeemcamera ingesteld op het automatisch kiezen van het 'juiste' scherpstelpunt. Door de slim ontwikkelde software bedenkt de camera zelf welk punt scherp zou moeten zijn. Het is een logische programmering in de camera die vrijwel altijd volgens dezelfde regels werkt. De camera zal aan de hand van het beeld, met behulp van die programmering, een plek kiezen die hoogstwaarschijnlijk scherp moet zijn en daarop scherpstellen.

Dit is niet altijd de juiste keuze. Wanneer er gespeeld wordt met compositie is de kans groot dat die automatiek niet naar wens werkt. Hierom willen de meeste amateurfotografen en professionals zelf een scherpstelpunt kiezen. De autofocus kan in dit geval wel gebruikt worden. Maar dan uitsluitend op het door de fotograaf gekozen punt (of punten).

Focuspunten van een EOS 450D en een EOS 5Dmk3!

Men neigt om direct het middelste punt als scherpstelpunt te kiezen. Dit is een logische keuze, want dit scherpstelpunt is in veel gevallen het gevoeligste van alle AF punten. De hoeveelheid scherpstelpunten van de camera maken in dat geval niet uit. Het gebruik van dit middelste focuspunt geeft de mogelijkheid om exact op het onderwerp scherp te stellen.

Zijn al die andere punten dan alleen voor die automatische stand? Het antwoord is NEE. Niet voor niets hebben de camera's uit het professionele segment een groot aantal scherpstelpunten, verdeeld over het hele beeld. Denk bijvoorbeeld aan de Nikon Z9 of de Canon R5. Dit heeft dus een reden.

Wanneer de camera is ingesteld om op één enkel focuspunt scherp te stellen, ben je niet beperkt tot alleen het middelste punt. Elk focuspunt kan geselecteerd worden. Op deze manier krijgt de fotograaf de kans om op verschillende delen van de foto scherp te stellen zonder de compositie te veranderen.

Focuspunten van een EOS 450D en een EOS 5Dmk3

Nu vraag je je misschien af: Waarom is het nodig om het AF punt te verzetten? Het is toch ook mogelijk om scherp te stellen met het middelste AF punt en vervolgens met behoud van de scherpstelling de compositie te veranderen? Dat klopt, dat is mogelijk. Maar pas op, de kans bestaat dat het onderwerp na het veranderen van de compositie buiten focus valt. Met name bij een kleine scherptediepte (DOF) wordt dit risico erg groot.

Stel, ik wil voor onderstaande portret een minimale scherptediepte gebruiken, diafragma f/1,4 bijvoorbeeld. Mijn focus wil ik natuurlijk zelf bepalen, en ik kies het middelste focuspunt. De plek waar ik op ga scherpstellen is het oog van het model. Na het scherpstellen houd ik de focus vast en ga de gewenste compositie bepalen. Immers, ik wil het gezicht van het model niet centraal in het midden van de foto hebben.

Middelste focuspunt op het oog met een minimale scherptediepte

Compositie aanpassen met behoud van focusafstand

In het voorbeeld hierboven is de rode lijn het focusvlak waarop is scherpgesteld. Dit loopt in de eerste compositie perfect door het oog van het model. Alles op deze lijn is scherp. Wanneer ik een nieuwe compositie kies, is te zien dat dit focusvlak veranderd. De rode lijn loopt niet langer door haar oog. De scherpte ligt nu op de neus en niet meer op het oog doordat de afstand veranderd is. Dit effect treedt vooral op bij een kleine scherptediepte waarbij het onderwerp bij elke verandering van compositie buiten het scherpe gebied komt.

Een oplossing hiervoor is een grotere scherptediepte. In plaats van diafragma f/1,4 kies je voor f/5,6 of f/8. Zo blijft de verandering binnen het gebied van de scherptediepte. Maar... in dat geval zal de foto niet meer de uitstraling hebben waar ik in eerste instantie voor ging: een minimale scherptediepte met alleen scherpte op het oog.

De enige methode om het scherpstellen bij een klein scherptediepte goed aan te pakken, is het kiezen van de compositie en vervolgens het scherpstelpunt gebruiken dat op het punt ligt waar de scherpte moet liggen. In het voorbeeld van het model zou dit het meest linker scherpstelpunt zijn dat exact op het oog valt (let op, de camera staat op z'n kant voor een staande foto).

Hieronder volgen enkele voorbeelden uit de praktijk waarbij ik met het Canon software programma DPP het gekozen focus punt heb laten zien (informatie die in de exif verborgen zit). Bij alle drie de opnamen is gebruik gemaakt van een minimale scherptediepte.

In de meeste gevallen gebruik ik slechts één enkel focuspunt en bepaal aan de hand van de compositie welk van de vele mogelijke punten ik ga gebruiken. Dat kan met elke foto anders zijn. Sommige camera's hebben meer selectie mogelijkheden dan alleen één enkel punt. Zoals in het laatste voorbeeld te zien is wordt een groepje punten door mij uitgekozen waarbij ik de camera uit dat beperkt aantal punten laat kiezen. Wat mogelijk is, is per type en merk camera verschillend. De gebruiksaanwijzing kan daarin duidelijkheid verschaffen.

Tot slot wil ik wijzen op de AF-ON knop, een knop die tegenwoordig op vrijwel alle camera's te vinden is. Hiermee kan ik de AF handmatig inschakelen en uitschakelen. Deze optie werkt perfect samen met het kiezen van een geschikt focuspunt zoals ik heb laten zien.

Lees ook: Creatief gebruik van autofocus

Een aanvulling: de mirrorless camera’s

Dit artikel was geschreven met het oog op de autofocus systemen van de digitale spiegelreflex camera, die meestal niet meer autofocuspunten hebben dan een zestig tal. Maar toen bestonden de mirrorless camera’s nog niet. Het artikel is meer up-to-date gemaakt, maar ik wil toch even iets meer aandacht aan de mirrorless camera geven.

Moderne mirrorless camera’s kunnen echter veel meer scherpstelpunten hebben. Ik noemde al dat er camera's zijn met meer dan 5000 scherpstelpunten, neem de Canon EOS R die er 5655 heeft. Dit geeft een enorme speelruimte zodat je het autofocuspunt naar elke hoek van het beeld kan verzetten.

De Panasonic DC-S1 met de mogelijke autfocus instelmogelijkheden. Helemaal links is de gezichts/oog-AF, die zelfs op dieren werkt.

Maar er is meer dan dit alleen. De mirrorless camera’s hebben de mogelijkheid om gezichts-AF en oog-AF te gebruiken, waarbij de camera een gezicht of oog kan herkennen, en zelfs volgen.

Deze systemen zijn heel accuraat, zodat je niet langer zelf je scherpstelpunt hoeft te verleggen en het scherpstellen, vasthouden en een nieuwe compositie maken niet langer nodig is. Bedenk echter wel, weet de camera wiens oog gekozen moet worden als er meerdere mensen in beeld zijn?