Laowa staat bekend om een groot aantal bijzondere objectieven. Deze waren tot op heden allemaal met handmatige scherpstelling. Daar is verandering in gekomen met de Laowa 10mm f/2.8 Zero-D FF. Dit is niet alleen het eerste objectief van Laowa met autofocus, het is bovendien de eerste 10mm ultragroothoek ter wereld met een maximale lensopening van f/2.8.

Ik gebruik al jaren de ‘oude’ vertrouwde Laowa 12mm f/2.8 Zero-D voor mijn ultragroothoek opnamen. Dit handmatige objectief communiceert niet met de camera, heeft een handmatige scherpstelling en het diafragma is ook handmatig. Dit betekent dat bij het dichtdraaien van de lensopening het beeld ook echt donkerder wordt. Althans, wanneer je een optische zoeker gebruikt.

Foto 1: De Laowa 12mm f/2.8 Zero D; een fantastisch objectief.

De 10mm f/2.8 Zero-D gaat een flinke stap verder. Meer groothoek, maar wel met f/2.8. Hoewel het verschil van 2mm niet veel lijkt, is het verschil in de praktijk aanzienlijk. Ook dit objectief is zo ontworpen dat de vertekening minimaal is.

Foto 2: De Laowa 10mm f/2.8 Zero-D op een Sony A7C R. De eerste Laowa met autofocus.

Uitvoeringen

Het objectief bestaat uit vijftien lenselementen, verdeeld over negen groepen. Daaronder zijn twee asferische lenzen en drie ED-lenzen om garant te staan voor de best mogelijke kwaliteit. Het frontlens element heeft de Laowa Frog Eye Coating, waardoor het waterafstotend is.

Het objectief is in vier verschillende lensvattingen te krijgen: de Canon RF, Leica L, Nikon Z en Sony FE (laatste twee met autofocus). Standaard hebben deze objectieven vijf diafragmalamellen. Desgewenst kan ook voor een uitvoering met veertien lamellen gekozen worden.

Foto 3: De autofocus uitvoering is alleen voor Sony FE en Nikon Z te verkrijgen. Als je wilt is er ook een manual focus versie. In dat geval is er ook een voor de Canon RF.

De uitvoeringen voor de Sony FE en Nikon Z zijn echter ook met autofocus te verkrijgen. Dit zijn de eerste objectieven van Laowa met autofocus, wat een primeur is. Kies je voor de autofocus versie, dan vervalt echter de keuze voor veertien diafragmalamellen. Dat is uitsluitend voorbehouden voor de handmatige versies.

De Canon RF en Sony F-versies zijn niet met autofocus te krijgen. Ik kreeg de Sony FE autofocus-versie ter beschikking voor deze review en Cameraland.nl zorgde voor een Sony-camera.

Het uiterlijk

De 10mm f/2.8 Zero-D FF is relatief compact. De lengte is 7,28 centimeter en de diameter is maar liefst 8,2 centimeter. Het bestaat vrijwel helemaal uit aluminium en weegt 420 gram.

Foto 4: De Laowa 10mm f/2.8 Zero-D is 82mm 'dik' en 72,8mm lang. De zonnekap is te verwijderen.

Het objectief heeft een AF/MF schakelaar en een brede scherpstelring die ook volledig van aluminium is vervaardigd. Opvallend zijn de vlakke stukken waarin de naam Laowa is geëtst. Een afstandsschaal ontbreekt, en er is geen diafragmaring.

Foto 5: De volledige aluminium behuizing en het ontwerp stralen kwaliteit uit.

Het objectief heeft een ondiepe metalen zonnekap die verwijderd kan worden. Het frontlens element is klein en relatief diep verzonken. Hierdoor is het mogelijk om filters te gebruiken met een 77mm diameter.

Een primeur voor Laowa; scherpstellen met autofocus

Ultragroothoek objectieven zijn heel vergevingsgezind als het op scherpstellen aankomt. Zelfs met f/2.8 kan de scherptediepte al voldoende zijn om op redelijke afstand alles scherp te hebben. Met een onderwerp op 5 meter afstand zal met f/2.8 alles tussen 1 meter en oneindig scherp in beeld verschijnen. Wanneer het onderwerp dichtbij is, wordt het scherpstellen wel kritischer.

Foto 6: Het is moeilijk om iets onscherp in beeld te krijgen, tenzij je in de buurt van de minimale scherpstelafstand komt. (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/160s, bewerkt naar smaak)

De scherpstelling is geruisloos, snel en nauwkeurig. Hoe de autofocus zich bij snelle actie gedraagt heb ik niet specifiek getest. Echter, doordat de scherpstelling bij dit brandpunt zo vergevingsgezind is, zal de snelheid vrijwel in alle gevallen voldoende zijn. Zeker bij diafragma f/5.6 of f/8 hoef je niet bang te zijn dat het onderwerp onscherp in beeld verschijnt.

De scherpstelring is vrij te roteren en stopt niet bij oneindig of de minimale scherpstelafstand. Met de schakelaar op de zijkant kan het objectief naar handmatig scherpstellen gezet worden waarmee de ring functioneel wordt.

Van de minimale scherpstelafstand, die op 12 centimeter ligt, tot oneindig vergt ongeveer 180 graden rotatie. De ring is goed gedempt en voelt prettig aan.

Op de camera

De versie die ik gebruikt heb is met een Sony FE-vatting. Ik had een Sony A1 en een Sony A7C R ter beschikking voor het testen. Hoewel het objectief wat formaat en gewicht een fijne balans heeft, geldt dat niet voor het vasthouden van de camera met dit objectief.

Foto 7: Het grote nadeel van de Laowa 10mm f/2.8 Zero-D op een Sony-camera. Er is onvoldoende ruimte tussen grip en objectief voor je vingers. Het past nu eenmaal niet, misschien alleen als je extreem dunne vingers hebt.

Door de grote diameter van de 10mm f/2.8 Zero-D is de ruimte tussen de grip en het objectief zo gering dat het onmogelijk is om de vingers ertussen te krijgen. Die geringe ruimte is kenmerkend voor Sony-camera’s, en niet zozeer te wijten aan Laowa. Echter, er had rekening mee gehouden kunnen worden.

Hoewel ik het objectief natuurlijk niet op mijn eigen Canon EOS R5 heb kunnen monteren, kon ik wel een uitmeten in hoeverre dit bij dit camera-ontwerp een probleem opleverde. Ik heb de sterke indruk dat dit probleem bij andere cameramerken niet bestaat.

Beeldkwaliteit

Een brandpunt van 10mm heeft natuurlijk invloed op de beeldkwaliteit wanneer vervormingen gecorrigeerd worden. Je ontkomt echter niet aan de typische groothoekvertekening die ontstaat wanneer het objectief niet perfect horizontaal gehouden wordt.

Foto 8: De Sainte-Cecile kathedraal in Albi, Frankrijk. De 10mm brandpunt brengt veel in beeld. Maar let op het groothoekperspectief. Alleen als de camera horizontaal gehouden wordt zijn verticale lijnen vrijwel verticaal.

Omhoog of omlaag richten betekent convergerende lijnen. Maar die lijnen zijn wel recht. Kussenvormige vertekeningen zijn bij de 10mm f/2.8 tot een minimum beperkt, vandaar de welverdiende naam Zero-D.

Er zijn andere factoren die invloed hebben op de beeldkwaliteit. Met name lichtafval naar de randen, de zogenaamde vignettering, is heel prominent. Zeker met de grootste lensopening f/2.8 worden de hoeken maar liefst vier stops donkerder.

Foto 9: Vignettering is sterk aanwezig met de Laowa 10mm f/2.8 Zero-D. Tot 4 stops bij 2,8, maar nooit verder afnemend dan ongeveer 3 stops.

Vignettering blijft over het hele diafragmabereik aanwezig. Vanaf f/8 is de lichtafval het minst, maar nog steeds ongeveer drie stops. Dit is de prijs die je betaalt voor een kleine frontlens. Wil je minder vignettering met een dergelijk objectief, dan zijn die enorme bolvormige frontlenzen nodig.

Het viel op dat de extreme hoeken in veel gevallen een licht hoekje te zien was, een soort lichtreflectie. Of dit te maken heeft met de zonnekap waar licht in reflecteert is niet zeker. Bekijk de foto’s in de galerij om dit effect in de praktijk te zien.

Foto 10: De hoeken vertonen vaak een lichte driehoek. De oorzaak is onbekend. Dit kan lastig zijn om te verwijderen (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/800s, bewerkt naar smaak)

De scherpte van het objectief is redelijk goed, maar niet uitmuntend. Dit uit zich vooral aan de hoeken van het beeld, waar de scherpte wat achterblijft, zeker bij de grootste lensopening. Voor de beste scherpte is minimaal f/5.6 nodig, zowel in de hoeken als in het midden.

Foto 11: Beeldscherpte is redelijk bij f/2.8 en is optimaal vanaf f/5.6.

Hoewel de Zero-D aanduiding suggereert dat er geen vertekening is, zie je toch enige tonvervorming. Laowa geeft ook aan dat de vertekening niet helemaal afwezig is. Deze tonvervorming treedt het sterkste op wanneer een geometrisch object van dichtbij wordt gefotografeerd. Hoe groter de afstand tot het onderwerp wordt, hoe onopvallender deze vervorming is.

Foto 12: De vertekening is minimaal. De resterende tonvervorming is eenvoudig te verwijderen in de nabewerking. (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/20s, bewerkt naar smaak)

Bij een beeldhoek van meer dan 130 graden zal er altijd een grote kans zijn dat de zon of een ander (felle) lichtbron in beeld komt. Mede dankzij de kleine frontlens heeft de 10mm f/2.8 Zero-D weinig last van flares. Ze zullen zeker wel optreden wanneer een lichtbron direct in beeld is, maar het is goed onder controle. Zeker bij f/8 of f/11 heb je weinig last van flares.

Foto 13: De Laowa 10mm f/2.8 Zero-D is niet heel gevoelig voor flares. (Sony A1 + 10mm, ISO400, f/5.6, 1/3.200s, onbewerkt)

Het objectief vertoont wat chromatische aberratie. Dit lijkt in het midden van het frame wat sterker te zijn dan aan de randen. Deze lensvertekening is echter eenvoudig in de nabewerking te corrigeren.

Foto 14: De vijf lamellen van het diafragma geeft een typische 10-puntige ster. Let ook op de flare. (Sony A7C R + 10mm, ISO100, f/11, 1/800s, bewerkt naar smaak)

Het diafragma van de 10mm f/2.8 Zero-D bezit vijf lamellen, wat een mooie 10-puntige stervorming oplevert. Kies je voor de variant zonder autofocus, dan is het mogelijk om te kiezen voor veertien diafragmalamellen. Hiermee ontstaan lichtbronnen met 14 sterpunten.

De Laowa 10mm f/2.8 Zero-D voor sterrenfotografie

Over sterren gesproken, voor sterrenfotografie lijkt de 10mm brandpunt ideaal te zijn. Je krijgt veel van de sterrenhemel in beeld. Maar omdat je dan vaak de camera omhoog richt moet je rekening houden met een enorme groothoekvertekening in de voorgrond.

Foto 15: Je krijgt veel sterrenhemel in beeld. Maar pas op met de extreme perspectief door de beeldhoek. De boom links staat in werkelijkheid exact verticaal. (Sony A1 + 10mm, ISO3.200, f/2.8, 30s, bewerkt naar smaak)

De 10mm f/2.8 Zero-D vertoont enige coma vervorming van de sterren in de hoeken. Dit effect wordt minder bij f/4 en is vrijwel verdwenen bij f/5.6. Een groter nadeel is de grote vignettering. Omdat de lichtafval bij f/2.8 oploopt tot vier stops in de hoeken, vereist dit een aanzienlijke correctie met de onvermijdelijke toename in ruis, zeker bij de hoge ISO-waarden die bij dit soort fotografie gebruikt kunnen worden.

Foto 16: Coma is aanwezig bij f/2.8, zoals in deze foto te zien is. Dit verdwijnt bij f/5.6.

Gebruik voor close-up

De minimale scherpstelafstand van twaalf centimeter biedt de mogelijkheid om de voorgrond heel groot in beeld te brengen. De vergroting loopt op tot maar liefst 0,24x. Op die afstand is het onmogelijk om alles tot oneindig in focus te krijgen, zelfs niet met f/22.

Foto 17: De minimale scherpstelafstand van 12cm zorgt voor een 0,24x vergroting. Let op de onscherpte in de achtergrond. Alles veegt uit naar buiten, alsof het een zoomeffect heeft. (Sony A7C R + 10mm, ISO500, f/2.8, 1/160s, bewerkt naar smaak)

Dat betekent dat alles wat verder dan een halve meter verwijderd is buiten de scherptediepte valt. Het is dan aantrekkelijk om die onscherpte te benadrukken, want het is beter om echte onscherpte te zien dan iets nét niet scherp in beeld te hebben.

Door de enorme beeldhoek ontstaat een kenmerkend uitgeveegd effect aan de randen en hoeken van het beeld. De vignettering kan in dat geval een voordeel zijn, want daardoor valt dit uitgeveegd effect wat minder op.

Foto 18: Maximaal diafragmeren kan de onscherpte verminderen. Op de minimale scherpstelafstand is volledige scherptediepte niet meer mogelijk (Sony A7C R + 10mm, links met f/22, rechts met de minimale scherpstelafstand en f/2.8)

Landschapsfotografie met de Laowa 10mm f/2.8 Zero-D

Een ultragroothoekobjectief is bijzonder moeilijk. Er is in vrijwel alle gevallen een object in de voorgrond nodig. Alles wat verder weg staat komt klein en relatief onopvallend in beeld. Er komt bovendien heel veel in beeld waardoor het eenvoudig is om storende elementen in de foto te krijgen.

Foto 19: De beeldhoek is zo groot, dat je heel veel heel klein in beeld krijgt. Zorg voor een voorgrond om een lege foto te voorkomen (Sony A7C R + 10mm, ISO400, f/9, 1/40s, bewerkt naar smaak)

Het is opletten bij het omhoog of omlaag richten van de camera vanwege de perspectiefvertekening. Het vermijden van bomen en andere verticale structuren aan de randen van de foto is dan aan te raden.

Deze beeldhoek werkt echter goed in krappe omgevingen, zoals een grot of open plekken. Aangezien er dan vaak geen horizon aanwezig is, levert het omhoog of omlaag richten veel minder probleem op.

Foto 20: Met de voeten bijna in het licht op de voorgrond. Zo groot is de beeldhoek. Ga voldoende dichtbij staan met deze beeldhoek. (Sony A7C R + 10mm, ISO100, f/10, 1/60s, bewerkt naar smaak)

Het gebruik voor architectuur

Een objectief met 10mm is heel geschikt voor het fotograferen van grote gebouwen, zeker wanneer je niet voldoende afstand kan houden. Ook hier zal de perspectiefvertekening een grote rol spelen. In het midden valt dat enigszins mee, maar hoe verder je naar de randen gaat, hoe schuiner de verticale lijnen worden.

Foto 21: De Sainte-Cecile kathedraal in Albi is het grootste bakstenen gebouw ter wereld. Met 10mm past het in beeld. De jongen liep op nog geen twee meter voorbij, de kathedraal is 30 meter verwijderd (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/8, 1/400s, bewerkt naar smaak)

Indien mogelijk zou je de camera horizontaal moeten houden om deze vertekening te voorkomen. Dan zijn verticale lijnen bijna perfect verticaal. Je krijgt dan wel veel ondergrond in de foto, wat niet altijd gewenst is.

Foto 22: Zorg voor een voorgrond, en hou de horizon zoveel mogelijk in het midden om de perspectiefvertekening onder controle te houden (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/320s, bewerkt naar smaak)

Bij het corrigeren van perspectiefvertekening valt het voordeel van de extreme beeldhoek voor het grootste deel weg. In sommige gevallen hou je effectief evenveel beeldhoek over als een 17mm brandpunt. In extreme gevallen is het nauwelijks of niet te corrigeren, zeker niet als het effect heel sterk aanwezig is.

Foto 23: Sta je te dichtbij, en moet je de camera omhoog kantelen, dan is dit het gevolg voor verticale lijnen (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/640s, bewerkt naar smaak)

Gebruik van filters

Het objectief geeft de mogelijkheid om 77mm filters te monteren zonder last te hebben van vignettering. Dit is vrij uniek voor een dergelijk brandpunt. Dit maakt het eenvoudig om grijsfilters te gebruiken, zonder dat er omvangrijke en dure oplossingen nodig zijn.

Foto 24: Het gebruik van 77mm filters is mogelijk. Slechts één om vignettering te voorkomen. Dit is het Haida NanoPro Magnetic 10 stops ND-filter

Meer dan één filter is niet mogelijk. Je krijgt dan zwarte hoeken in de foto. Ik heb geen filtersysteem gebruikt, maar dit zal naar vermoeden te ver voor het objectief uitsteken waardoor er vignettering ontstaat.

Hoewel een polarisatiefilter ook mogelijk is, kan ik dit niet aanraden. Door de enorme beeldhoek van 130 graden zal de polarisatie nooit egaal over de foto komen. Dit heeft een ongelijke belichting over de foto tot gevolg. Is er toch de wens om een polarisatiefilter te gebruiken, dan is dit wel mogelijk.

Conclusie

Met de introductie van autofocus worden de objectieven van Laowa ook interessant voor de fotograaf die niet van handmatige objectieven houdt. De 10mm f/2.8 Zero-D biedt bovendien een ongekende beeldhoek in combinatie met een grote lensopening. Het is een objectief dat zeker een grote groep fotografen zal aanspreken.

Foto 25: Bewust gebruik maken van de perspectiefvertekening. (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/320s, bewerkt naar smaak)

De bouw van het objectief straalt kwaliteit uit. Het profiel van de scherpstelring biedt een goed houvast bij handmatig scherpstellen. Het maakt het objectief wel gevoeliger voor krassen. Hou er ook rekening mee dat door het ontbreken van een rubberen ring het objectief koud zal aanvoelen wanneer je het in vriestemperaturen gebruikt.

Foto 26: Pas op dat er geen storende elementen in beeld komen. De vignettering werkt hier in het voordeel (Sony A7C R + 10mm, ISO100, f/11, 1/200s, bewerkt naar smaak)

De lensopening van f/2.8 maakt het objectief natuurlijk geschikt om in donkere omgevingen te fotograferen. Een kleine scherptediepte is met deze brandpuntafstand vrijwel niet mogelijk. Alleen bij extreme close-up lukt het om de achtergrond onscherp te krijgen, zij het met de kenmerkende vegen naar de zijkanten van het beeld.

De vier stops vignettering maakt het objectief niet de beste keuze voor sterrenfotografie. Afgezien van in donkere omgevingen uit de hand fotograferen, heeft f/2.8 weinig meerwaarde.

Foto 27: In donkere omgevingen is de f/2.8 heel erg welkom. De sterke vignettering zal in dit soort omstandigheden geen hinder opleveren. (Sony A1 + 10mm, ISO6.400, f/2.8, 1/10s, bewerkt naar smaak)

Is de grootste lensopening niet nodig, dan is het gebruik van diafragma f/5.6 een goede keuze. Het objectief presteert bij die lensopening het beste. De scherptediepte is dan zo groot dat de nauwkeurigheid van autofocus niet heel kritisch is.

De autofocus is voor Laowa natuurlijk de eerste stap in de wereld van autofocus, maar het nut is voor de 10mm f/2.8 Zero-D relatief beperkt. Het ontbreken van een afstandsschaal en diafragmaring vind ik wel een gemis, zeker als je hyperfocale afstand gebruikt.

Foto 28: Autofocus is heel prettig, maar in veel gevallen voor dit soort brandpunten niet onmisbaar (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/10, 1/5s, bewerkt naar smaak)

Met dank aan Cameraland.nl en Laowa Benelux voor het beschikbaar stellen van het objectief en de camera.

Galerij

Foto 29: Schemering boven Cordes-sur-Ciel, Frankrijk (Sony A7C R + 10mm, ISO400, f/9, 1/2s, bewerkt naar smaak)

Foto 30: Fotograferen met een grijsfilter (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/11, 30s, Haida NanoPro Magnetic ND3,0, bewerkt naar smaak)

Foto 31: Commanderie des Templiers, Frankrijk (Sony A1 + 10mm, ISO400, f/5.6, 1/10s, bewerkt naar smaak)

Foto 32: Sainte-Cecile kathedraal, Albi, Frankrijk (Sony A1 + 10mm, ISO1.600, f/5.6, 1/10s, bewerkt naar smaak)

Foto 33: De Groote Peel (Sony A1 + 10mm, ISO50, f/20, 30s, Haida NanoPro Magnetic ND3,0, bewerkt naar smaak)

Foto 34: Oude stadsgracht, Eindhoven (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/11, 1/125s, bewerkt naar smaak)

Foto 35: Effenaar, Eindhoven (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/640s, bewerkt naar smaak)

Foto 36: De Vestedatoren, Eindhoven (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/500s, bewerkt naar smaak)

Foto 37: Honeré de Balzac, Van Abbe museum, Eindhoven (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/640s, bewerkt naar smaak)

Foto 38: Brug over de Dommel, Eindhoven (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/11, 1/320s, bewerkt naar smaak)

Foto 39: De witte Dame, Eindhoven (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/400s, bewerkt naar smaak)

Foto 40: De Blob, Eindhoven centrum (Sony A1 + 10mm, ISO100, f/5.6, 1/500s, bewerkt naar smaak)