De sterren draaien onverstoord rondjes rond de poolster. Maak je bij het fotograferen van de sterren je belichtingstijd lang genoeg, dan vormen deze schitterende puntjes aan de nachtelijke hemel streepjes in de foto. Hoe langer je belicht, hoe langer de sporen worden tot ze als prachtige cirkels in de foto te zien zijn. Het mooiste van alles is dat je zelfs vanuit het centrum van een stad dit soort foto’s kunt maken. Op deze manier kan een gewone nachtfoto transformeren tot een bijzondere opname.

In het boek Sterrensporen fotograferen komen alle details aan bod over de manier hoe je dit soort foto’s kunt maken. We spraken met auteur Nando Harmsen over zijn boek Sterrensporen fotograferen. De magie van sterrensporenfotografie, een gesprek met Nando Harmsen.

Alle foto's in dit artikel zijn gemaakt door Nando Harmsen.

Het geheim achter verbluffende sterrensporenfoto’s

Ik begrijp dat je nog druk bezig bent met je nieuwe boek Sterrensporen fotograferen?
Nando Harmsen: ‘Ik moet voor het boek nog extra beeldmateriaal schieten en daarbij ben ik natuurlijk ontzettend afhankelijk van de weersomstandigheden. Voor een foto moet het natuurlijk een heldere nacht zijn. Er mogen geen wolken hangen want dan lukt het niet…’

Dan heb je de afgelopen maanden niet veel geluk gehad met al die regen!
NH: ‘Tussen de bedrijven door was het zo nu en dan wel helder, maar niet genoeg. Ik zit nu nog steeds te wachten op nieuwe, heldere nachten, want de deadline voor het boek is eind maart en dat duurt niet zo lang meer. Maar die deadline ga ik zeker halen!’

Waarom dit boek? Is het fotograferen van sterrensporen een van de dingen die jij leuk vindt?
NH: ‘Jaja, absoluut. Ik had al een keer voor mezelf een fotoboek gemaakt met de sterrensporenfoto’s die ik de afgelopen jaren had gemaakt. In 2007 ben ik weer begonnen met het fotograferen van sterrensporen, maar mijn eerste sterrensporen stammen uit eind jaren tachtig. Ik vind het een heel leuk onderwerp om een boek over te schrijven.’

Is het onderwerp genoeg voor een boek? Het lijkt zo specifiek!
NH: ‘Het is zeker genoeg voor een boek. Qua schrijven ben ik bijna klaar en ik zit al op zo’n 235 A4’tjes, bijna 45000 woorden en met het beeldmateriaal erbij wordt het een flink boek.’

Zelfs in de stad kun je sterrensporen fotograferen! 560 foto’s van 5 seconden elk, f/4 en ISO 1.600. 12mm brandpunt.

Wat is de aanpak voor het maken van een sterrensporenfoto?
NH: ‘Ik maak heel veel foto’s van sterrenhemels en die plak ik dan achterelkaar om die lange sluitertijd te simuleren, die de sporen veroorzaakt. Je kunt ook je lens een tijdlang, een uur of een paar uur open laten staan, maar in Nederland is dat moeilijk. Er is hier te veel lichtvervuiling, er is overal ‘s nachts teveel licht. Na een uur houdt het hier wel op. Toch kun je zelfs in de stad sterrensporen fotograferen. Met alle lichtvervuiling zie je met het blote oog eigenlijk bijna geen sterren, maar toch kun je sterrensporen fotograferen. Ik leg dat in het boek allemaal uit.’

De juiste camera en lens voor sterrensporenfotografie

Kun je met elke camera sterrensporen fotograferen?
NH: ‘In principe wel. De camera moet wel aan een paar eisen voldoen, maar die eisen zijn niet zo hoog. Je moet continu foto’s kunnen maken en hoge ISO-waarden kunnen gebruiken. En, om zoveel mogelijk licht te kunnen vangen, is het prettig als je een flinke lensopening hebt. Als je camera aan die eisen voldoet, is het al mogelijk.

Heb je nog speciale lenzen nodig?
NH: ‘Je wilt natuurlijk veel sterren op de foto, dus een groothoeklens is daarbij wel handig. Maar een groothoeklens is geen verplichting. Ook met langere brandpuntsafstanden kun je sterrensporenfoto’s maken. Het geeft je weer heel andere compositiemogelijkheden.’

Je moet je lens ook zo wijd mogelijk open doen…
NH: ‘Je wilt zoveel mogelijk licht vangen en hoe kleiner de lensopening, hoe minder licht er doorheen komt. Dus ja, hoe groter de lensopening, hoe makkelijker het wordt. Een snelle lens is niet per se verplicht, want dat kun je natuurlijk weer opvangen met je sluitertijd. Je hebt heel veel flexibiliteit om je instellingen te kiezen. Een snelle lens en een camera die hoge ISO-waarde ondersteunt, helpt je op weg. Uiteindelijk plak je ze aan elkaar om een lange sluitertijd van een uur of meer te simuleren. Het zou anders zijn als je één enkele foto zou maken, want dan wordt het wel een stuk belangrijker dat je die instellingen correct hebt.’

Sterrensporen fotograferen in de kasteeltuin van Geldrop.

Fotograferen in de Benelux: Omgaan met lichtvervuiling

Je richt je speciaal op het fotograferen van sterrensporen, niet op de sterrenhemel. Waarom is dat?
NH: ‘Ik richt me met het boek op het fotograferen in de Benelux en daar is heel veel lichtvervuiling, waardoor de sterrenhemel moeilijk vast te leggen is. Met een beetje geduld kun je wel sterrensporen vastleggen. Als je een sterrenhemel wilt fotograferen die er indrukwekkend uitziet, moet je naar een donkere locatie en die zijn er niet veel in Nederland. Je moet een flink eind reizen om in Nederland een donkere hemel zonder lichtvervuiling te vinden. Degenen die in Friesland, Groningen en Drenthe wonen, hebben meer geluk. Die hebben een donkere omgeving. In de randstad vind je die donkere hemel eigenlijk niet. Wil je echt goede foto’s maken, dan moet je echt naar donkere locaties en dat is vaak vele kilometers rijden richting het zuiden.’

‘Ik heb me ook geconcentreerd op één aspect van het fotograferen van sterren, de sterrensporen. Er is natuurlijk veel meer, maar waar stopt het? Fotografeer je alleen maar sterren of ga je inzoomen op al die sterren, nevels en sterrenstelsels? Ga je met telescopen werken? Dat is ook allemaal sterrenfotografie. Voordat je het weet, kom je op een gebied dat zo specialistisch is dat de doelgroep voor een boek heel klein wordt. Daarnaast zijn er niet veel mensen die daar de investering in willen doen. En dan zit je nog steeds met die donkere locatie die je elke keer moet zoeken. Sterrensporen fotograferen is veel toegankelijker, waarbij je ook nog eens minder hinder hebt van die lichtvervuiling waar we in de hele Benelux zoveel last van hebben.’

Apps en software voor planning, bewerken en samenstellen
Gebruik je er apps erbij? Ik las ergens dat er apps waren waarmee je bijvoorbeeld heel makkelijk de poolster kunt vinden, waardoor je van die cirkelvormige sterrensporen kunt vastleggen… NH: ‘Ik beschrijf een aantal van die apps. Er zijn er die ontzettend handig zijn om het fotograferen van sterrensporen te plannen, om sterrenbeelden te herkennen en voor het vinden van de poolster. Als je die cirkels wilt vastleggen, moet je wel weten waar de poolster is!

Als je een stel foto’s hebt geschoten, waarin ga je die dan bewerken?
NH: ‘Daar heb je specialistische software voor, StarStaX, en die is ook nog eens gratis. De software is heel laagdrempelig en dat is erg fijn. Je laadt de foto’s erin, drukt op start en de sterrensporen worden automatisch samengesteld. Het resultaat is voor de gevorderde sterrensporenfotograaf een startpunt, want om er uiteindelijk een echt mooie foto van te maken moet je de foto nog verder bewerken.’

Je hebt dus geen Lightroom nodig…
NH: ‘Je hebt Lightroom zeker nodig, of een vergelijkbare applicatie. Stel dat je achterelkaar zo’n 200 of meer foto’s hebt geschoten. Waarschijnlijk wil je die voordat je ze in StarStaX stopt toch allemaal een klein beetje bewerken, dan is een applicatie zoals Lightroom essentieel. Je kunt daar de bewerkingen op één foto in één keer kopiëren waarmee je bewerkingen van een foto kunt kopiëren op meerdere foto’s. Lightroom stelt je in staat om al die foto’s in één keer te bewerken. Stel je voor dat je dat een voor een moet doen!’

243 foto’s van 10 seconden elk, f/2,8 en ISO 1.600. Fisheye objectief.

Stap voor stap: Van camerainstellingen tot eindresultaat

Voor een sterrensporenfoto heb je dus honderden foto’s nodig!
NH: ‘Jazeker. Mijn record voor één foto staat ergens rond de 1900 foto’s! Dat zijn er heel erg veel. Het was midden in de stad en ik had zoveel foto’s nodig vanwege de lichtvervuiling. Voor de meeste sterrensporenfoto’s zit je in de buurt van 100 à 200 foto’s.

Je moet je camera dan wel zo kunnen aansturen dat die om de zoveel tijd een foto maakt. Heb je daar een apparaatje voor nodig of zit het in de camera zelf?
NH: ‘Er zit waarschijnlijk een interval timer-instelling op de camera. Daarmee kun je zorgen dat je camera om de zoveel tijd een foto neemt. Dat is al voldoende. Je hebt ook draadontspanners die je kunt vergrendelen, zodat je achterelkaar foto’s blijft maken. Je camera moet dan natuurlijk wel op een statief staan. Het boek neemt je stap voor stap mee vanaf de keuze voor de apparatuur, de instellingen van je camera, tot aan het eindresultaat.

Ongeveer 200 foto’s van 20 seconden elk, f/5,6, ISO 1.600 en verticaal panorama.