Ondanks de onuitputtelijke mogelijkheden van digitale beeldbewerking blijven filters in de fotografie erg belangrijk. Ze veranderen het licht dat de camera binnenkomt en in veel gevallen is dat beter dan correcties aanbrengen in een beeld dat al is voltooid. Vandaar dat ervaren fotografen doorgaans een flinke collectie filters in hun fototas hebben zitten.

UV filters

Een goed filter zal al bij de opname voor een beter resultaat zorgen. UV filters blokkeren de onzichtbare, vaak onscherpte veroorzakende, ultraviolette stralen. Daarnaast zorgt het filter voor een betere kleurweergave en een hoger contrast in de foto's. Het kleurloze UV filter heeft géén verlengingsfactor voor de belichting en kan dus altijd op het objectief blijven zitten. Daarnaast dient het filter als een belangrijke bescherming van de lens. Het oppervlak is veel harder dan het objectiefoppervlak en zal dus veel minder snel beschadigen bij het poetsen. Daarnaast zal bij een val veelal het filter breken en blijft de lens heel. De kwaliteit van het filter moet passen bij de kwaliteit van het objectief waarop het filter wordt gebruikt.

Een UV filter geeft niet alleen een mooi resultaat, maar dient ook als bescherming voor jouw dure lens.

Grijsfilters

Een goed grijsfilter (of ND filter) is een welkome aanvulling voor je fototas. De totale lichtintensiteit wordt teruggebracht en als het filter van een goede kwaliteit is zal dit geen invloed hebben op de kleurweergave. Doordat je met een ND 102 filter de lichtwaarde met 2 stops terugbrengt (een sluitertijd van bijv. 1/500 wordt dan 1/125) kun je bijvoorbeeld toch bij volle lensopening gaan fotograferen zodat je portretten los komen van de achtergrond (minder scherptediepte) of je kan bij daglicht gaan inflitsen omdat nu je flitser wel binnen de synchronisatietijd van je camera afgaat. Je kunt echter ook een grijsfilter gebruiken om een lange sluitertijd in te stellen, waardoor je bijvoorbeeld het water als een mooie waas weer kunt geven.

Een grijsfilter werkt als een zonnebril voor je lens, hierdoor kun je met lange sluitertijden het water 'bevriezen'.

Een ander goed voorbeeld is een stromende rivier. Stel je wilt de waterval fotograferen als een vloeiend geheel en niet als bevroren druppels water. Dan heb je daarvoor een sluitertijd nodig van 1/15 seconde of langer. Soms is er zoveel licht dat zelfs met veel diafragmeren (klein diafragma instellen) dit je niet lukt. Met een ND 102 zakt dan je sluitertijd nog twee stops verder van bijv. 1/30 naar 1/8 seconde. De beweging van het water wordt niet meer 'bevroren' maar als een vloeiende stroom weergegeven.

Door een langere sluitertijd in te stellen krijgt het vallende water een melkachtige uitstraling ('engelenhaar').

Variabele grijsfilters
Met een variabel grijsfilter (of vari-ND filter) kun je zelf bepalen hoeveel licht je wilt tegenhouden, dit kan bijvoorbeeld van 2 tot 8 stops. Hierdoor ben je een stuk flexibeler dan met een vast grijsfilter, wat ook goed van pas kan komen in verschillende lichtomstandigheden. Variabele grijsfilters zijn ook zeer nuttig voor als je (overdag) gaat filmen met een DSLR of systeemcamera en je een langere sluitertijd in wilt stellen zonder het diafragma te verkleinen.

Variabel grijsfilter Grijsverloopfilter Omgekeerd grijsverloopfilter

Grijsverloopfilter
Met een grijsverloopfilter (of GND filter) heb je de mogelijkheid om de heldere lucht in helderheid terug te brengen. meestal is de helft van de grijsverloopfilter ND grijsfilter en de andere helft helder. Je hebt 3 soorten verlopen, een hard, medium en soft overgang. Ook zijn er mogelijkheden om het grijsfilter in het midden te hebben met de overgang naar helder aan beide kanten.

Polarisatiefilters

Met een op de juiste manier gebruikt polarisatiefilter worden je foto's beter van kleur, beter van contrast en je zal zien dat er ook meer 'diepte' in je foto's komt. Het filter heeft voor de belichting een verlengingsfactor van 1,5 tot 2,0 stops hetgeen door de camera automatisch in de meting wordt meegenomen. Over het gebruik en de werking van een polarisatiefilter is al veel onzin geschreven en neem van ons aan, vele fotografen hebben géén idee hoe het werkelijk zit.

Licht en lichtstralen
Lichtstralen zijn golven. Je kunt ze vergelijken met golven op een wateroppervlak. Deze golven bewegen zich in verschillende richtingen: verticaal, horizontaal en alle andere richtingen daartussen. Licht dat afkomstig is van de zon of van een lamp is niet-gepolariseerd licht. Deze ongefilterde lichtgolven hebben dus nog verschillende willekeurige, richtingen. Een polarisatiefilter laat alleen het licht door waarvan de golven 1 richting hebben. Al het andere licht wordt tegengehouden. Een deel van het licht gaat dus verloren hetgeen de verlengingsfactor van 1,5 tot 2 stops van deze filters verklaart.

Hoe zit een polarisatiefilter in elkaar?
Doorgaans bestaat een polarisatiefilter uit twee glasplaatjes met daartussen een polariserende kunstoffolie. Deze folie kun je eenvoudig gezegd vergelijken met luxaflex. Het licht kan er maar in één richting doorheen. Polarisatiefolie is altijd lineair. De tralies vormen rechte,microscopische dunne lijnen. Circulaire polarisatiefilters hebben een tweede folie achter de lineaire polariserende folie. Deze folie draait een deel van de lichtgolven. Dit kan geen kwaad omdat alleen maar het juiste licht door de eerste folie wordt doorgelaten.

Het gebruik van een polarisatiefilter
Licht dat weerkaatst wordt door glas, water (druppels), verf, vernis, lakken, plastics, groen van bladeren en gras, bladeren van bloemen, hout en de meeste transparante materialen is al gedeeltelijk gepolariseerd. Meestal in de verkeerde richting, en dat is er juist goed aan, want op die manier versterkt het de werking van een polarisatiefilter. Om de reflecties van deze materialen te verminderen, of te wel schittering weg te nemen en kleur te verdiepen levert het polarisatiefilter uitstekend werk: het gras zal groener zijn en de kleuren intenser, je kunt door het spiegelend oppervlak van water kijken, de dauwdruppels op het gras zullen minder storen zodat het groene grasveld groener zal zijn.

Let wel op, er zijn twee voorwaarden om ten volle van deze effecten gebruik te kunnen maken, namelijk de gelijke hoeken en de grootte van de hoek. Bijvoorbeeld: Om door een glazen winkelraam te kijken, merk je dat de reflectie van een auto op straat stoort in de te nemen foto. Het polarisatiefilter zal het meeste effect hebben als de hoek van de auto naar die vitrine en de hoek van die vitrine naar jouw camera gelijk is. Draai aan de ring van de polarisatiefilter en je merkt dat de auto bijna niet meer te zien is.

Als je er nu voor zorgt dat die hoek ongeveer 32° is, dan zie je dat de auto haast niet meer te zien is. Verplaats je een klein beetje naar links of naar rechts en draai wat aan je polarisatiefilter en je fotografeert dwars door die glazen vitrine alsof de auto er niet was. Elk materiaal heeft zo zijn eigen maximum polarisatiehoek: bij de meeste materialen ligt die tussen de 30° en de 40°, wat een gemiddelde van 35° geeft.

Een polarisatiefilter verbetert de kleuren en het contrast.

Metaal
Onbewerkte metalen oppervlakken polariseren het licht (bijna) niet. De reflecties worden overal in het rond gestrooid als het ware. Dit is ook het geval bij bijvoorbeeld spiegels, want die hebben een metalen spiegelend oppervlak op de achterkant van het glas.

Blauwe lucht
Een polarisatiefilter wordt ook gebruikt voor landschapsfotografie. Het hemellicht in een landschap is ook gepolariseerd licht, omdat het reflectie is van het zonlicht op vocht en allerlei stof in de lucht. De sterkte van deze polarisatie is afhankelijk van de stand van de zon. Wanneer de hoek van de zon t.o.v. de as van je camera 90° is, geeft dit het maximale polarisatie-effect. Dit wil niet zeggen dat de zon 90° links of rechts van jouw kijkrichting moet staan. De zon kan evengoed pal boven je hoofd staan (op de evenaar bijvoorbeeld). Als je maar bij die hoek van 90° komt. Het gepolariseerde licht bij nevelig weer, smog enzovoort zal weg gefilterd worden en een diepblauwe lucht blijft over. Een polarisatiefilter werkt het mooist bij een zuivere blauwe lucht. Let wel op dat je met een polarisatiefilter niet door wolken kan kijken. ls er helemaal geen blauwe lucht te zien is door een dik wolkendek, zal je wel meer structuur in de wolken zien, maar geen blauwe lucht.

Goed kijken 
Het effect van een polarisatiefilter is naast bovenstaande methode van inschatten van hoeken ook heel goed te beoordelen door vooral goed te kijken naar wat er in je beeld verandert. Je zal merken dat als je daar de tijd voor neemt je de verandering in kleur en contrast kan zien. Hier geldt wel, oefening baart kunst, dus neem de tijd en KIJK.

Veel plezier bij het gebruik van misschien wel het mooiste filter!

Systeemfilters

Naast de bekende ronde filters die op een lens schroeft (opschroeffilters), zijn er ook zogenaamde systeemfilters. Dit zijn vierkante (of rechthoekige) filters die je in een filterhouder voor de lens schuift. De daarvoor benodigde filterhouder schuif je op een ring, die voorop een objectief wordt geschroefd. Op deze manier hoef je slechts voor elke objectiefdiameter een ring te hebben. Deze systeemfilters hebben als voordeel dat je zeer eenvoudig meerdere filters over elkaar heen kunt leggen, denk bijvoorbeeld aan een kleurenfilter en een grijsfilter, en dat je deze zowel verticaal als horizontaal precies kunt positioneren. Je kunt ook gebruik maken van speciale verloopfilters die gedeeltelijk gekleurd zijn, waarbij het verschil tussen het heldere en het getinte gedeelte geleidelijk overgaat.

Grijsverloopfilters zijn met name in landschapsfotografie onmisbaar. Je kunt er de lucht donkerder mee maken, waardoor er daar extra doortekening ontstaat. In feite is het een ideaal accessoire voor contrastbeheersing. Het grote verschil met nabewerking op de computer is dat je veel meer toonwaarden binnenhaalt. Je hebt dus rijkere mogelijkheden het beeld te manipuleren. Gekleurde verloopfilters beïnvloeden niet alleen de hoeveelheid licht, ze voegen ook een kleur toe. Je kunt er de lucht bijvoorbeeld een warmere of koelere tint mee geven.

Gebruik systeemfilters om eenvoudig meerdere filters te combineren.